Aktualności

W 2019 roku mija 76. rocznica śmierci 11 członków Ruchu Oporu AK Oddziału „Mnich” z Mszany Dolnej rozstrzelanych 14 listopada 1943 roku w Kasinie Wielkiej  (przez hitlerowską ekspedycję SS) oraz rozstrzelanych w dniu 23 grudnia 1943 roku, również w Kasinie Wielkiej, dziewięciu  bezimiennych gimnazjalistów przywiezionych na miejsce zbrodni z więzienia w Nowym Sączu.

Nazwiska rozstrzelanych 14 listopada 1943 r. mieszkańców Mszany Dolnej znalazły się na „Afiszach śmierci”*, które obwieszczały listę osób skazanych na śmierć. Więziono ich w krakowskim areszcie na ul. Montelupich od 16 września i 31 października ‘43r. po aresztowaniach w Mszanie Dolnej. Później przewieziono ich do więzienia w Nowym Sączu. Nazwiska osób skazanych na rozstrzelanie wywieszone były na tablicach w Mszanie Dolnej i odczytane przed egzekucją. Byli to:

1. Aleksandrowicz Jan, lat 38 (kowal, zam. przy ul. Sądowej)
2. Godziński Karol, lat 31 (urzędnik, zam. przy ul. Kolejowej)
3. Łabuz Stefan, lat 30 (kierowca samochodu firmy C. Warchanek)
4. Sianowski Marian, lat 37 (urzędnik, zam. przy ul. Starowiejskiej)
5. Skąpski Jerzy, lat 24 (student UJ, zam. w Mszanie Dolnej, a pochodzący z Krakowa))
6. Stabrawa Stefan, lat 29 (student prawa UJ, bratanek ks. Józefa Stabrawy – proboszcza parafii Mszana Dolna; zam. przy ul. Orkana)
7. Stefaniak Marian, lat 34 (ogrodnik, zam. w Rynku)
8. Reyman Tadeusz, lat 25 (podchorąży, lotnik; w czasie okupacji ukrywał się u hr. Marii Krasińskiej)
9. Tomasik Jan, lat 24 (zam. w Limanowej)
10. Łabuz Józef, lat 25
11. Tokarz Stanisław (zam. w Obidzy).

Wszyscy zginęli za Ojczyznę w odwet za likwidację volksdeutschy: Michała Remera – kierownika kamieniołomu w Kasinie Wielkiej i Jana Kowalczyka – wójta tej miejscowości (10 osób za śmierć Remara, a jedna – za Kowalczyka) przez członków organizacji partyzanckiej „Mnich” z Mszany Dolnej. Po interwencji żony Jana Kowalczyka na gestapo w Nowym Sączu, w dniu 23 grudnia 1943r. w Kasinie Wielkiej, przed domem wójta, zostali rozstrzelani bezimienni gimnazjaliści.  Pochowano ich w mogile w pobliżu miejsca egzekucji.

Ostatnią modlitwę przed egzekucjami poprowadził ks. Jan Gimiński, miejscowy wikariusz.

Mieszkańcy Kasiny Wielkiej byli przez hitlerowców zmuszeni do oglądania egzekucji wykonanej przez pluton egzekucyjny SS w bramie dworskiej, nieopodal drogi. Mimo stanowczego zakazu Niemców, aby ciał rozstrzelanych nie grzebać, Katarzyna Kowalczyk, z  d. Piwowarska, razem z Sebastianem Skowronkiem i Marcinem Śmieszkiem, przeniosła zwłoki do swojej piwnicy nad potokiem „Młynkowskim” i tam ich pochowano. Wykazała się niezwykłą odwagą. Narażała bowiem przez swoje postępowanie życie swoje i swojej rodziny.

Ciała pomordowanych doczekały się ekshumacji w dniu 21 kwietnia 1945r. Pochowano ich uroczyście we wspólnej mogile w centralnym miejscu cmentarza parafialnego w Mszanie Dolnej (oprócz zwłok Jerzego Skąpskiego, którego rodzina pochowała na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie). Uroczystość ta była niebywałą manifestacją patriotyczną ludności Mszany Dolnej i okolic.

30 września 1943 roku w okolicach Turbacza zginął kpt. Władysław Szczypka, dowódca pierwszego Oddziału AK „Mnich”. On również został pochowany we wspólnej mogile na mszańskiej nekropolii.

Pomnik ofiar ozdobiono rzeźbami symbolizującymi męczeństwo narodu polskiego i jego walkę o wolność. W centralnej części pomnika umieszczono urnę z prochami ofiar obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu – Brzezince wraz z ziemią spod ściany śmierci bloku 11 obozu. Odsłonięcie pomnika odbyło się 31 października 1948 roku. Jego autorem był artysta – rzeźbiarz z Mszany Dolnej – Władysław Jania. Ufundowało go społeczeństwo Mszany Dolnej czcząc w ten sposób pomordowanych w latach 1939 – 1945 przez okupanta hitlerowskiego mszańskich obywateli.

Historię ekshumacji zwłok w Kasinie Wielkiej oraz przeniesienia ich do Mszany Dolnej i budowy pomnika udokumentował przed laty Franciszek Knapczyk:

Staraniem Księdza Stanisława Kosturka, wikarego w parafii mszańskiej od pierwszych lat okupacji niemieckiej, powstał Komitet, który za cel swojej działalności przyjął ekshumację zwłok ofiar terroru niemieckiego, z różnych miejsc tutejszego terenu i ich zgromadzenie w jednej mogile na cmentarzu parafialnym w Mszanie Dolnej. Postanowiono przede wszystkim przenieść zwłoki ofiar egzekucji, przeprowadzonej przez gestapo w Kasinie Wielkiej w dniu 14 listopada i 23 grudnia 1943 r.

Jak wynika z zapisu w księdze zgonów Urzędu Parafialnego w Kasinie Wielkiej, dokonanego przez Księdza Jana Gimińskiego administratora Parafii Kasina Wielka [jak wspominają mieszkańcy Kasiny Wielkiej Kapłan ten modlił się ze skazanymi przed egzekucjami] – w dniu 21 kwietnia 1945 r. dokonano ekshumacji z dwóch mogił, znajdujących się niedaleko Kościoła parafialnego, zwłok 19 Polaków, bohaterów, rozstrzelanych w Kasinie Wielkiej przez hitlerowską ekspedycję S.S. /tzw. Gestapo/. Zwłoki zostały pogrzebane na cmentarzu w Mszanie Dolnej dnia 22 kwietnia 1945 r. przez Księdza Infułata Skalskiego, administratora parafii Mszana Dolna.

Trumny ze zwłokami zamordowanych przez niemieckiego okupanta, na furmankach przybranych zielenią, w olbrzymim kondukcie pogrzebowym, z udziałem licznego duchowieństwa i paru tysięcy uczestników, przewiezione zostały z Kasiny Wielkiej do Mszany Dolnej.

Ludność Kasiny Wielkiej odprowadziła zwłoki pomordowanych do granicy z Mszana Dolną, t. j. do Przymiarek, gdzie nastąpiło uroczyste ich przyjęcie przez parafian mszańskich z udziałem duchowieństwa. Była to wielka uroczystość o charakterze patriotycznym. Po raz pierwszy po wybuchu II wojny światowej, dzwony kościoła mszańskiego – swym donośnym głosem witały ofiary terroru hitlerowskiego, sprowadzone do Mszany Dolnej. (…)

Ciała pomordowanych pogrzebano w zbiorowej mogile, zlokalizowanej w centralnej  części cmentarza mszańskiego, do której przeniesiono również zwłoki partyzantów poległych, a pogrzebanych uprzednio w innych częściach cmentarza lub poza nim.

Z inicjatywy miejscowego społeczeństwa, w czynie społecznym, przy niemałym nakładzie środków finansowych i przy pokonaniu dużych trudności materiałowych, na zbiorowej mogile – wybudowano okazały pomnik, dla uczczenia poległych w walce i ofiar terroru germańskiego.

Projektantem i wykonawcą pomnika był artysta rzeźbiarz, pochodzący z tutejszego terenu, a w Warszawie zamieszkały – Władysław Jania, syn Szymona i Anny, zamieszkałych w Słomce.

Wśród wymienionych na tablicach są osoby rozstrzelane przez wojska niemieckie w pierwszych dniach okupacji, osoby aresztowane przez okupanta, rozstrzelane lub zamęczone w obozach koncentracyjnych oraz polegli na tutejszym terenie partyzanci polscy. (…)

W okresie od ekshumacji zwłok do zbiorowej mogiły, do budowy pomnika, na mogile postawiono krzyż brzozowy z tablicą informacyjną”.

Dla upamiętnienia miejsca egzekucji w Kasinie Wielkiej przed budynkiem Szkoły Podstawowej nr 1 w latach 70 – tych XX w. wybudowano pomnik, który w późniejszym okresie uległ zniszczeniu.

W dniu 12 grudnia 2018r. w kościele parafialnym p.w. Św. Michała Archanioła w Mszanie Dolnej ks. proboszcz Jerzy Raźny odprawił Mszę św. w intencji pomordowanych przez Niemców w 1943 r. żołnierzy AK, którzy za Ojczyznę oddali to, co mieli najcenniejsze – własne życie. Takie uroczyste Msze św. są odprawiane co 5 lat. W nabożeństwach uczestniczą przedstawiciele rodzin ofiar.

Cześć ich pamięci!

Na podstawie dokumentów i wspomnień Franciszka Knapczyka opracował córka Anna Knapczyk

Bibliografia:

1. Franciszek Knapczyk „Wspomnienia z okresu II wojny światowej z lat 1939 - 1945”
2. Stanisław Dąbrowa – Kostka „Hitlerowskie Afisze Śmierci”, Krajowa Agencja Wydawnicza w Krakowie, 1983

------------------

*Afisze śmierci – Rozporządzenie gubernatora GG Hansa Franka z dnia 2 października 1943 roku „O zwalczaniu zamachów na niemieckie dzieło odbudowy w Generalnym Gubernatorstwie”. Sankcjonowało ono stosowanie kary śmierci za wszelkie czyny uznane za wymierzone w niemiecki ład.

Afisze śmierci, skan z opracowania "Hitlerowskie afisze śmierci" Stanisław Dąbrowa - Kostka;
Krajowa Agencja Wydawnicza w Krakowie, 1983

kpt. Władysław Szczypka, dowódca Oddziału Partyzanckiego MNICH (ur. w Mszanie Górnej)
- fot. ze zbiorów A. Knapczyk

Kondukt pogrzebowy ofiar egzekucji w Kasinie Wielkiej  (ze zbiorów A. Knapczyk)

Strona z: "Wspomnienia z okresu II wojny światowej z lat 1939 - 1945 Franciszek Knapczyk"
dokumentująca pogrzeb rozstrzelanych w Kasinie Wielkiej (ze zbiorów A. Knapczyk)

Pierwsza mogiła ofiar II wojny światowej zlokalizowana na cmentarzu w Mszanie Dolnej
(fot. ze zbiorów A. Knapczyk)

Pomnik ofiar II wojny światowej zlokalizowany na cmentarzu parafialnym w Mszanie Dolnej
(fot.  ze zbiorów A. Knapczyk)